नेपाली युवामा स्टार्टअपको उत्साह

नेपाली युवामा स्टार्टअपप्रतिको बढ्दो आकर्षण र उद्यमशील सोचको जागरण

२१औं शताब्दीलाई विश्वले उद्यमशीलताको युगको रूपमा चिनेको छ। विश्वभरका युवाहरू जागिर खोज्नभन्दा पनि आफ्नै विचारलाई व्यवसायमा रूपान्तरण गर्न चाहन्छन्।

नेपालमा पनि यही सोचले गति लिएको छ। पछिल्लो दशकमा नेपाली युवाहरूमा जागिरको विकल्प खोज्नेभन्दा पनि समस्या समाधान गर्ने र केही नयाँ गर्ने चाहना बलियो हुँदै गएको छ। प्रविधिको सुलभता, सामाजिक सञ्जालबाट प्रेरणा, र ग्लोबल केस स्टडीहरूको पहुँचले गर्दा नेपाली युवा पनि "स्टार्टअप" भन्ने शब्दसँग अब अपरिचित छैनन्। विशेष गरी शहर क्षेत्रमा शिक्षित, इन्टरनेटमैत्री, र आत्मविश्वासी युवाहरू आफ्नै नयाँ व्यवसाय सुरु गर्न उत्साहित छन्।

उनीहरूले आफूले भोगेका समस्या समाधान गर्ने सोचका साथ स्टार्टअप सुरु गर्छन्—जस्तै, ट्राफिक व्यवस्थापन, खाद्य आपूर्ति, शिक्षा पहुँच, कृषि उत्पादन, पर्यटन प्रवर्द्धन आदि। अरूको मातहतमा काम गर्नुको सट्टा आफू मालिक बन्ने चाहनाले पनि स्टार्टअपमा आकर्षण बढेको छ।

डिजिटल युगको प्रभावले युवालाई सानो लगानीमा व्यवसाय सुरु गर्ने सम्भावना दिएको छ। इन्टरनेट, मोबाइल एप, सामाजिक सञ्जाल, मोबाइल वालेट, डिजिटल मार्केटिङ, र कम लागतमा उपलब्ध उपकरणहरूले उनीहरूलाई सशक्त बनाएका छन्। अबको पुस्ता केवल आर्थिक लाभमा सीमित छैन; उनीहरू सामाजिक प्रभाव पार्ने, नवप्रवर्तन ल्याउने, स्थानीय समस्याहरू समाधान गर्ने, र देशको अर्थतन्त्रमा योगदान दिने उद्देश्यले पनि स्टार्टअप खोलिरहेका छन्।

नेपाली स्टार्टअपहरूको विविधता, विस्तार र नवप्रवर्तनको लहर

नेपाली स्टार्टअप इकोसिस्टम बहुआयामिक र विविधतापूर्ण बन्दै गएको छ। सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा व्यापक रूपले स्टार्टअप फस्टाइरहेका छन्, जहाँ मोबाइल एप डेभलपमेन्ट, वेब सेवा, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), बिग डाटा एनालिटिक्स, क्लाउड सोलुसन जस्ता सेवा समेटिएका छन्। Fusemachines, Yarsa Tech, eSewa जस्ता उदारणहरूले नेपाली युवा विश्वमै प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम रहेको देखाएका छन्। ई–कमर्स पनि अर्को तेज गतिमा विकास भएको क्षेत्र हो । यी प्लेटफर्महरूले नेपाली उपभोक्तालाई घरैमा बसेर सामान खरिद गर्ने सुविधा दिएका छन्। कृषि क्षेत्रमा Smart Krishi, Green Growth, Krishighar जस्ता स्टार्टअपहरूले आधुनिक प्रविधि प्रयोग गरेर किसानको जीवनस्तर सुधार गर्ने काम गरिरहेका छन्।

यस्तै, शिक्षा क्षेत्र (EdTech) मा Midas EduTech, Kullabs, या Mikha Education जस्ता संस्थाहरूले डिजिटल शिक्षा पुर्‍याइरहेका छन्। स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि टेलिमेडिसिन, अनलाइन अपोइन्टमेन्ट, फार्मेसी डेलिभरीजस्ता सेवाहरू विकसित भएका छन्। ट्राभल टेक स्टार्टअपहरूले नेपालका ग्रामीण र कम प्रचारित गन्तव्यहरूलाई विश्वसामु चिनाउने कार्य गरिरहेका छन्—जस्तै, HoneyGuide, TrekkersApp आदि। यी सबैले नेपाली नवप्रवर्तनशील सोच, स्थानीय समाधान र डिजिटल क्षमताको समुचित समिश्रण देखाउँछन्। महिला नेतृत्वमा पनि अब स्टार्टअपहरू बढ्दै छन्, जसले लैङ्गिक समावेशीकरणमा टेवा पुर्‍याइरहेका छन्। समग्रमा, स्टार्टअपले केवल टेक्नोलोजीमा मात्र होइन—कृषि, पर्यटन, शिक्षा, स्वास्थ्य, फिनटेक, वातावरण र रोजगारी सृजनासम्म प्रभाव विस्तार गरेका छन्।

नेपाली अर्थतन्त्रमा स्टार्टअपको बहुआयामिक योगदान

स्टार्टअपहरू केवल नयाँ व्यवसायको सुरुवात होइनन्, यी अब नेपाली अर्थतन्त्रका संवाहक र परिवर्तनकर्मीको रूपमा विकास हुँदैछन्। पहिलो र प्रमुख योगदान भनेको रोजगारी सिर्जना हो। जब एक युवा स्टार्टअप सुरु गर्छ, उसले केही अन्य युवालाई पनि रोजगारी दिन्छ। यस्तो एक उद्यमले प्रत्यक्ष रूपमा ५–५० जना युवालाई रोजगार दिन सक्छ भने अप्रत्यक्ष रूपमा सयौं मानिस प्रभावित हुन सक्छन्। दोस्रो, वैदेशिक निर्भरता घटाउने—हजारौं युवा हरेक वर्ष वैदेशिक रोजगारका लागि देश बाहिर जान्छन्। तर यदि देशभित्रै नवप्रवर्तनशील अवसरहरू उपलब्ध भए, उनीहरू स्वदेशमै काम गर्न इच्छुक हुन्छन्।

तेस्रो, स्टार्टअपले राजस्व वृद्धिमा सहयोग पुर्‍याइरहेका छन्। दर्ता प्रक्रियामा गई कर तिर्ने माध्यमले सरकारलाई राजस्व दिन्छन् र पारदर्शी आर्थिक प्रणालीमा प्रवेश गराउँछन्। चौथो, विदेशी लगानी आकर्षण—काठमाडौँ लगायत शहरहरूमा Angel Investors, VC firms र Development Partners ले नेपाली स्टार्टअपमा लगानी गर्न थालेका छन्। यसले विदेशी मुद्रा भित्र्याउने र अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त गर्ने सम्भावना बढाउँछ।

पाँचौं, नवप्रवर्तन र प्रतिस्पर्धा—स्टार्टअपहरूले परम्परागत बजारमा नयाँ सोच र प्रविधि ल्याएर प्रतिस्पर्धा बढाउँछन्, जसले समग्र उत्पादनशीलता बढाउँछ। साथै, ग्रामीण क्षेत्रमा स्टार्टअपले आर्थिक क्रियाकलाप बढाउँछन्, जसले आन्तरिक आपूर्ति शृंखला निर्माण गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ। यसको सकारात्मक प्रभाव स्थानीय उद्यम, सहकारी संस्था, र उपभोक्ता समुदायमा समेत देखिन्छ। यसरी, स्टार्टअपहरूले नेपालमा दीगो, समावेशी र प्रविधिमैत्री आर्थिक प्रणालीको जग बिस्तार गरिरहेका छन्।

प्रमुख चुनौतीहरू, समाधान र दीर्घकालीन सम्भावना

नेपाली स्टार्टअप इकोसिस्टम अझै प्रारम्भिक चरणमा छ, जसले गर्दा यसको विस्तारमा विभिन्न संरचनात्मक, प्रशासनिक र मनोवैज्ञानिक चुनौतीहरू छन्। प्रमुख चुनौती लगानीको अभाव हो—धेरै युवासँग उत्कृष्ट विचार भए पनि प्रारम्भिक पूँजी नहुनु स्टार्टअप सुरू गर्न असम्भव बनाउँछ। दोस्रो चुनौती नीति र कानुनी स्पष्टता हो। स्टार्टअपसँग सम्बन्धित स्पष्ट, सहज र अनुकूल कानून नहुनाले दर्ता प्रक्रिया, कर संरचना, लगानी प्रक्रियामा अनावश्यक झन्झट पैदा हुन्छ। तेस्रो, मार्गदर्शन र अनुभवको कमी हो—अधिकांश युवा व्यवसायमा नयाँ हुन्छन् र सल्लाह दिने व्यवसायिक संरचना अभावमा गलत निर्णय लिन्छन्। चौथो, प्रविधि र पहुँचको असमानता हो—ग्रामीण क्षेत्रमा इन्टरनेट सेवा कमजोर भएकोले डिजिटल व्यवसाय चलाउन गाह्रो हुन्छ।

यी चुनौतीहरूको समाधान गर्न दीर्घकालीन रणनीति आवश्यक छ। सरकारले स्टार्टअप–मैत्री नीति निर्माण गर्नु जरुरी छ—सहज दर्ता प्रक्रिया, कर छुट, बीउ पूँजी सहायता, अनुदान तथा ऋण सहायता कार्यक्रम ल्याइनुपर्छ। निजी क्षेत्रले इन्क्युबेटर, एक्सेलेरेटर, पिच इभेन्ट, स्टार्टअप मेलाजस्ता कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ जसले नवप्रवर्तनलाई उत्प्रेरित गर्छ। शिक्षा प्रणालीमा उद्यमशीलता समावेश गरेर विद्यालय तहदेखि नै व्यवसायिक सोचको विकास गर्नुपर्छ।

यस्तै, स्थानीय तहले आफ्नो क्षेत्रको विशेषतालाई ध्यानमा राखेर कृषि, पर्यटन, सेवा, वा कुटीर उद्योगमा आधारित स्टार्टअपहरूलाई प्रोत्साहन गर्न सक्दछ। यदि सबै पक्ष मिलेर सहकार्य गरे भने, नेपाली स्टार्टअपहरू दीगो विकास, युवाको सशक्तिकरण र राष्ट्रिय समृद्धिको प्रमुख इन्जिन बन्न सक्छन्।